dimanche 18 octobre 2015

Asuɣl n udlis "les éléments d'euclide" s tmaziɣt


            Tettuga tsuɣlt (traduction)  s tmaziɣt i udlis amzwaru n ifrdisn n Uklid (le premier livre des éléments d'Euclide). Asddi ad n idlisn yuru t umassan agriki Uklid lli iddrn g ma yudsn (iqrrbn) i 300 n usggʷas dat tlalit n lmasiḥ. Yuru t s tutlayt tagrikit ig digs isnmal (définition) n iwngimn (concepts) nna ɣf tska (tbna) tnzggit tugniwt (géométrie plane), isḍfṛ asn tindagin d igjda (postulats et axiomes) nna igan tussniwin tinzgganin yumann (ibaynn) ur isɣawsan (ur iḥtajjan) asɣẓn (démonstration), dffir asn yuwi d Uklid tugt n isumar (propositions) lli igan tiyafutin tinzgganin ittusɣẓnn (démontrés) d lli ittyuskarn s yat tmamkt (façon) tanagrawt (systématique) mi ur illi am nttat g tizi ann. ɣf unck ad ar ittini umssuɣl g tzwart nns :

            "Iqqn nn ad nini mas ur d Uklid ka ad d issufɣn tiyafutin da illan dg udlis ad acku zwarn t kigan n imusnakn (mathématiciens) g usɣẓn nnsnt, maka tawuri da iskr uklid d asnmala (organisation) nnsnt g yan udlis s yat tɣarast tanagrawt tamẓẓult (logique), aylli t yujjan ad ig asagʷm (source) irxan g ussmrs (utilisation) d usiggl. S umdya, asumr XLVII, ittwassn s uskkud (théorème) n Fitagurs (495 dt.l-410 dt.l). irna ittwassn uskkud ad dat Fitagur s yiɣf nns. Ur ittwabdar Uklid dg tsnɣalin akkʷ izwarn n udlis nns. Asaɣul (référence) illan ɣas ntta da aɣ iskann (indiquer) mas Uklid ad isnulfan ifrdisn d adlis  n Brukls.
            Tawuri ad tujja Uklid ad yuklal (istaḥqqa) azwl (nom) “bab n tnzggit”. D sg izwl nns ayd d idda awrzim n Uklid, tusnakt tamuklidt, tibḍit tamuklidt...atg".

            Iqan d ad nrnu mas ittsuɣl udlis ad s kigan n tutlayin timaḍlanin iddɣ ntta a ɣf skant tugt n tmura g usslmd n tnzggit g uswir anammas (asinan n usmuttg). 

            Rad d iffɣ udlis ad g innayr n usggʷas d iddan, maka qad d iffɣ ɣas g 50 nɣ 100 n tsnɣal (copies).